Dozena erdi bat lagun biltzeko moduko mahai bat, era askotako flexo eta lanparak. Berogailu elektriko bat eta infusioak (edo gintonic-ak, aldartearen arabera) prestatzeko oinarrizko osagaiak. Eta jantziak. Arropa eta atrezzorako material pila bat dago atzekaldean. Horrelakoa da Bea Egizabalen (Lasarte-Oria, Gipuzkoa, 1971) lokala. Koba hori izan du sortzeko espazio, babesleku eta topagune azken denboran. Eta bertan erantzun ditu kazetariaren galderak ere. Asmoa estreinatu berri duen Magma Mia bakarrizketari buruz hitz egitea da, baina errepaso bat eman dio denari: umoreari, feminismoari, kultur sistemari, sortze lanei, bere ibilbide profesionalari… Eta, orohar, heteropatriarkatuari. Kanpoan hotza eta euria ari du. Bero dago barruan: goxotik bezainbeste suminetik duen bero bat.

 Zer da lokala zuretzako?

Nahiko nukeena bezainbeste erabiltzen ez dudan zerbait, baina oso beharrezkoa den leku bat. Lan egiteko txoko bat, eta horrek asko ematen dit. Baina beti obretan dagoen lokal hori da: inoiz ez dago nahiko nukeen bezala, bere helburua betetzeko gauzak falta zaizkio oraindik. Edonola ere, itxialdian nire ihesbidea izan zen: Virginia Woolfen Gela bat, norberarena bezala.

Alegia: oso zurea den zerbait, baina ihes egiteko balio dizun zeure luzapen bat, aldi berean. Erradikalak Gara, Erradikalak Ginen eta Magma Miako oholtza gaineko Bea hori bezala? Zu eta zugandik distantzia hartzeko balio dizun alter ego hori, aldi berean?

Bai erabat. Pertsonaiena hala da. Oholtzara ni bezala joaten naiz: ez da pertsonaia bat, ez naiz mozorrotzen beste norbait izateko eta ez dut hortik egiten, baina badago maskara janztearen moduko zerbait. Pertsonaia eta pertsona aldi berean. Ez naiz oholtza gainean nire etxean naizen bezalakoa, eta hori ihesbidea da. Batzuetan arazoa da, gehiago gustatzen zaidalako taula gainean dagoena, etxekoa baino. Oholtzan ahaldundu egiten naiz. Energia horrek elikatzen nau taulatik kanpo egunerokoa errazago eramateko. Denbora askoan ez banago oholtzan –eta oholtza izan daiteke lau pertsonen aurrean egitea zerbait herri txiki batean‑, pertsona gehiegi azaltzen da.

Hori terapian ere landu dut: beti gauzak barrez kontatzearen hori. Tragikomedien modukoa da nire lana, baina ni ez naiz epika handiez ari, eguneroko tragediez baizik. Beraz, ihesbidea da, bai. Indarra ematen dit ni aztoratu edo mintzen nauten gaiak publiko aurrean kontatu, eta jendeari barre eginarazteko botere hori edukitzeak. Horrek ez du esan nahi gai horiek axola ez didatenik eta modu horretan gainditzen ditudanik, baina bide bat da. Niretzako umorea hori da: gauzek nola eragiten didaten neurtzeko tresna bat.

Autoparodia egiten duzu? Autofikzioa? Emakume sortzaileei asko egozten zaizkie biak…

Bai, bai. Baina umorea egiteko erabiltzen diren tresnekin jantzita: errepikapenekin, absurdoarekin, esajerazioarekin… Oso nireak diren gauzak lantzen ditut komedia egiteko. Oso zaila egiten zait niretik ez bada umorea egitea.

Izan ere, umorea nondik egin, nora begira, zein eratan… Eztabaidagai da.

Ez dakit zehazki hitzak norenak diren: Ane Labakarenak, Brigitte Vasallorenak, Irantzu Varelarenak.. baina nik ere argi dut: umoreak behetik gorakoa edo parez parekoa izan behar du. Ni gehienetan parez parekoan aritzen naiz. Hori ateratzen zait.

Eta parean duzun hori batzuetan interpelatu egiten duzu, eta besteetan halako konplizitate bat sortzen da. Magma Miaren estreinaldian, esaterako, emakume askok zioten ahapeka: “Bai, egia da esaten duena”, “Bai, hori horrela da”…

Hain egunerokoak dira kontu hauek, eta aldi berean hain tabu izan dira orain arte, ez baikaude ohituta espazio publikoan entzutera. Batzuetan adina nabaritzen da, adibidez, menopausiaz ari naizenean. Baina ez naiz nire adinkideei bakarrik hizketan ari: gernu galerak, zoru pelbikoaren kontuak… Oso isilean bizi ditugun istorioak dira. Inork ez du gustuko horri buruz hitz egitea “arazo” bat direlako. Orain ari da jendea apur bat askatzen; “pertsonala politikoa da” hori, egin egiten ari gara orain feminismotik.

Eta esaten da edo esaten dute feminismoa modan dagoela, baina egia zera da: orain entzuten dituztela bi edo hiru, eta esaten dute: “Ari dira hauek berriro beraien kontuekin”. Ari garela gu? Haien txorakeriak entzuten daramagu hogeita bat mende, eta ez dugu esan: “Ari dira berriro”. Edo bai. Batzuk esan dugu.

Eta halere, auto horren motxila eraman behar duzu gainean.

Bai, eta gizonek egiten dute beretik, urteak daramate hori egiten, eta ez zaie hori leporatzen. Baina betikoa da: zentroa beraiek dira. Subalternitateak hitz egin dezake, baina behin bakarrik. Pottokien efektua da: badago pottoki filosofoa, pottoki tontoa, pottoki azkarra… Hau da, gizonek dena dute aukeratzeko. Eta emakumeentzat pottokita bakarrik dago. Eta horrek ordezkatu  behar du dena. Eta hori gertatzen da eremu guztietan. Emakumeoi ematen digute eremu txiki bat, eta bat egon daiteke, bi tira, baina hiru jada gehiegi da, eta “berdina” egiten ari da. Kontua da haienari ez zaiola jartzen abizena: umore matxista, umore patriarkala… Eta gureari bai. Eta niri berdin zait eh, hautatu dudalako umorea egitea, eta politika ere bai. Baina ulertzen dut denoi berdin ez izatea.

Uste duzu zure izena entzutean, zure hautu feminista sorkuntzaren gainetik jartzen dela batzuetan?

Agian bai, eta agian horrela da.

Eta berdin zaizu?

Bai. Nik hogeita bost urte daramat honetan lanean. Eta horietatik gehienak ipuin kontalari moduan. Horrekin bizi izan naiz. Niretzat ez da izan “ze pena hemen nagoela, nahiago nuke beste nonbait egon”. Ni pozik nengoen liburuzainek ni ezagututa eta ni deituta. Gerora hasi da jendea ni gehiago ezagutzen klownklusioak egiten nituelako eta euskaraz egiten nituelako. Ez dakit nola izan den, beharbada Ondarruko Topaketa Feministek ere eragina izango zuten [Emakume Abertzaleon VI. Topaketa Feministak, 2014an]. Kontua da ni ipuin kontalari bezala ere ari nintzela politika egiten, ezta? Ipuinak moldatzen, pertsonaiei ezaugarri diferenteak ematen… Horretan beti saiatu naiz: egiten nuena egiten nuela ere zerbait apurtzen. Ilustratzailearekin nindoan, clown-a ere banuen, beraz… beti saiatu naiz hori guztia umoretik lantzen.

Zer eman dizu ipuin kontalari izateak, eta zer clownak?

Ipuinek eman didate zerbait kontatzeko egitura. Nik zerbait kontatu nahi dudanean, segurtasuna ematen dit narratiboki. Clownak, berriz, bizitza pertsonalean ere porrotarekin beste harreman bat sortzeko aukera eman dit. Galtzailea izatea botere gisa ikustea. Horregatik, parez pareko bakarrizketa horietan, nire gauzak kontatuko dizkizuet, gizarteak ezkutatzen dituen gauza horiek, eta clownak ematen dit horiek oholtza gainean jarri eta barre egiteko aukera, edo barre egitea, baina autokritika eginaraztea parekoari.

Eta klownklusioekin nola hasi zinen?

Virginia Imazen bidez. Oihulari Klownen nenbilen lanean. Hasieran laguntzaile moduan joaten nintzen, teknika ikusten nuen, eta, horrela, apurka-apurka ikasi. Anduriña Zurutuzarekin egin izan ditut Oihularin nengoenean. Buruak “klik” egin zidan Sevillako topaketa batzuetan. Ez zuten hitz egiten bakarrik indarkeria matxista esplizituaz. Hitz egiten zuten noraino iristen den patriarkatua, eta noraino gauden kolonizatuta. Hor hasi nintzen jabetzen. Lehenago ere banengoen talde feministetan eta banuen kontzientzia, baina hor ohartu nintzen administrazioa patriarkala dela, hartzen diren erabakiek sekulako eragina dutela gugan, eta uste dugula “naturala” dela, nahiz eta ez den horrela.

Gaur egun segitzen duzu klownklusioak egiten.

Niri pila bat gustatzen zait. Entzuteko modu bat da, baina ez besterik gabe informazioa laburtzeko. Inori okurritu ez zaion ondorio agian absurdo bat, umoretik botatzen duzun hori… Hori da lantzen dena. Niretzako sekulako adrenalina da. Ez dut errimatzen, baina inprobisazioa da, eta bertsolarien moduan, klownklusioak egiten ari naizenean nire buruak duen abiadura eta kontzentrazioa sekulakoa da, eta ez dit sufriarazten.

Horietako batean, Ondarruko topaketetan egin zinen ezagunago?

Hor ikusi ninduen ikustea nahi nuenak: Euskal Herriko mugimendu feministak.

Eta horrelako espazioetan ez zaitu arduratzen esaten duzuna nola hartuko den? ez dizu ardura ematen, ea esaten duzuna nola hartuko den?

Bai, baina horretarako dago clown-a, porrotarekin duen harreman horrek lasaitzen nau. Erridikuloaren tresna daukat.

Hamaika gauzen artean, Euskal Herriko emakumeen etxeetan ere eskaintzen dituzu clown ikastaroak.

Brutalak izaten dira ikastaro horiek. Toki horietara joaten da aspaldi gaztea ez den publiko bat. Eta askok motxila handia dute. Jende askorentzat ezinbesteko tokiak dira. Ikasten dut belaunaldi zaharragoetako feministetatik ere. Badugu genealogia bat. Bestalde, ikastaroetan badaude inoiz feminismoaz modu esplizituan aritu ez direnak. Baina emakumez inguratutako eremu batean seguru sentitzen dira, dibertitzen dira, jolasten dute…  Kendu diguten beste zerbait da: jolasarena. Beraz, oso interesgarria da ikastaro horiek eskaintzea, eta oso lan eskertua.

Aipatu izan duzu, ordea, erakundeek ez zaituztela kultura sailetik deitzen, gizarte zerbitzuen sailetik baizik. Gutxietsia sentiarazten zaitu?

Ez da izan sufritu dudan zerbait. Ni nengoen tokian gustura nengoen. Ez zen helburu bat “kulturara” iristea. Agian horrek ere zerikusi zuzena du patriarkatuarekin: ez dugu zentroan egon nahi, baina zergatik?

Kostu bat duelako.

Jakina. Orduan, zergatik ez dut egon nahi? Ez dudalako anbiziorik? Hor dago kritika: ez dut inoiz jo ate hori, ados, baina ez zegoen irekita. Zer gertatu da? Elkartu nintzela bertsolari batekin [Ane Labakarekin egin zuen aurrena Erradikalak Gara, eta Erradikalak Ginen, ondoren], eta horrek asko aldatzen du kontua, bertsolaritzak baduelako hemen zentralitatea. Ni ezagutzen ninduten akaso mugimendu feministan, baina horrek ez dauka zentralitatea, nahiz eta behin eta berriro sinistarazi nahi diguten besterik ez dagoela orain. Ez da egia, baina lau ikusten badituzte jada izutu egiten dira.

Edonola ere, Anerekin hasterakoan euskal kultur munduan hasi nintzen ezagunago-edo egiten. Eta jendeak galdetzen zidan:  “Nondik atera zara zu?” Ze noski, ni jada ez naiz gaztea. Eta berriro dator galdera: ni lehenago ez naiz eremu horietan egon, ados. Eta ez ditut lehenago ate horiek jo. Ados. Eta orain?

Orain zer espero duzu Magma Mia obra berriarekin?

Ez dakit.  Jaso ditut deiak, baina ez pila bat. Eta hau ez dakit ongi nola esan: ez da ez dela kultura, baina aurrekoan galdetu zidaten ea “abizen” moduan feminista jartzeak ez ote ninduen mugatzen. Bada, horrela da, eta ez da ez zaidala inporta, ez dut gezurra esango: feminista da.

Gutxiestekoa balitz bezala.

Ateak itxiko balizkit bezala. Ez dizkit itxiko irekita ez dauden ateak. Ez dizkidala irekiko orain ditudanak baino gehiago? Tira, baina hortik egin nahi dut. Eta uste dut hori gertatzen dela arlo guztietan. Emakumezkoen literatura edo literatura feministaren kontuarekin gauza bera gertatzen da. Arazoa ez da guri azpitituluak jartzea. Arazoa da gizonezkoenari ez jartzea. Kultura azpititulurik gabe patriarkala eta matxista baldin bada, nik hori ez dut egin nahi. Eta horretaz bereizteko jarri behar badiot feminista atzizkia, ba jarriko diot. Ez naizela joango Arriagara? Ba ez naiz joango Arriagara.

Periferian mugitzen da kultur eskaintza gehiena. Gutxiengoa dago zentroan. Hemen jendea ari da ahal duen moduan bizitzen periferian. Zeintzuk daude antzokietan? Izenak eta konpainiak zerrenda ditzakegu oraintxe bertan. Baina ertzean dagoen sektorea ere oso potentea da, eta saiatzen dira hortaz bizitzen: pailazoak, ilustratzaileak, kontalariak, dantzariak, musikariak… Baldintzak, ordea, oso irregularrak dira, eta bizitzeko gutxiengo batera ailegatzen garenak oso zortedunak sentitzen gara, nahiz eta baldintzak onak ez izan. Hori da prekarietatea, eta ni baino prekarioagoak direnak ere badaude, jakina.

Egizu promo apur bat. Zer aurkituko du ikuslek Magma Mia bakarrizketan?

Hogeita bost urte daramatzat lanean, eta erdi ezaguna egin nintzen duela bost urte. Orain jendeak galdetzen dit ea zer moduz nabilen bakarrik, kontuan hartu gabe aurretik lan egindako hogei urte horiek. Beraz, bakarrik egotearena ez da zerbait berria, nahiz eta bakarrizketa Ane Labakarekin deskubritu nuen. Alde horretatik bada berrikuntza bat ipuin kontalaritzarekin edo clowarekin alderatuta: niretik eraikitzen dudala ordubeteko saioa. Eta oraingoz feedback-a ona da, jendeak barre egiten duelako, ni eroso nagoelako oholtzan. Niretzat garrantzitsuena, ordea, edukia da.

Egin nahi dudana da aletu gure egunerokotasunean, gu garen honetan patriarkatuak nola eragiten digun. Ez dugu imajinatzen zenbat eragiten digun. Garena gara hein handi batean horregatik. Horizaila da detektatzen, baina toki guztietan dago, eta hori inguruan ditudan feministei esker ere ikusten dut. Patriarkatua seinalatzen dugu. Beraz, gustura nago. Nire helburua da feminismotik edaten ditugun ideia abstraktu horiek egunerokora, lurrera, jaistea.

Argi daukat patriarkatua hitza sartzen dudanean, norbaitek esan dezakeela: “Berriro?” Eta nik diot: “Baina nola berriro, duela hogei urte berdin geunden eta! Zer uste zenuten zela patriarkatua? Bi-hiru urtez hitz egingo genuen gauza bat bakarrik?” Beldurtu egin dira, eta kontra askoz ere biolentoagoa izaten ari da. Eta ez dago beste era bat: ez gara despatriarkalizatuko hitza aipatzearekin bakarrik; gorpuztu egin behar dugu. Eta emakumeok gorpuztuta daukagu, baina identifikatu egin behar dugu.

---

Gehiago irakurri: