Autorretrato de Dani Bento. / Foto cedida por la entrevistada

Falar coa portuguesa Dani Bento é adentrarse nun multiverso onde ciencia, saúde mental, anarquía relacional e transfeminismo acontecen ao mesmo tempo. Muller trans e non binaria, traballa como desenvolvedora de programas e estudante de Astronomía e Astrofísica (de feito, abriu o blog máis importante sobre este eido en Portugal). Colabora coa asociación LGTBI ILGA Portugal, pertence á rede Transgender Europe e asesora á asociación para a saúde mental AlertaMente, da que forma parte tras asumir os seus diagnósticos de bipolaridade e de personalidade borderline.

Conectamos en verán a través das redes sociais, onde concentra boa parte do seu activismo, e resposta a esta entrevista por correo electrónico porque, explicita, hai preguntas que chegan a atravesala e que requiren unha reflexión pausada. Tras esa meditación estival, este é o resultado.

No teu devir tivo moita importancia medrar un ambiente rural e afastado das grandes cidades. Como viviches o paso de Cartaxo a Lisboa?

Tiven que facelo para ir á universidade. De primeiras, foi un choque porque hai unha diferencia substancial entre Cartaxo e Lisboa, sobre todo no relacionado con ser unha persoa LGBTQIA+. Alí comprendín que a aldea na que vivía era un lugar demasiado agresivo para a miña forma de estar no mundo. Ese cambio axudou a desenvolver dúas cuestións: á miña comprensión da saúde e, nos anos seguintes, comecei a experimentar coa miña expresión de xénero como crossdresser sen ter consciencia aínda do que era unha persoa trans e/ou non binaria. Neste proceso de autocoñecemento estaba tamén facendo un esforzo emocional para navegar polos episodios oscilantes derivados da miña condición de saúde. Fíxenme máis independente, vivindo os meus sentimentos e emocións de xeito máis intenso. Ese soño de recolocarme no mundo permitiu que ficase máis atenta, viva, feliz e estable. Contactar con comunidades próximas á miña realidade fixo que tivera máis espazo para continuar a explorar dúbidas e certezas.

No queer apóstase por eliminar etiquetas, mais defendes que son as que axudan a crear políticas e esas comunidades das que falas. Como as concibes e como podemos compartilas coas persoas que están menos familiarizadas?

Admito que a miña resposta será sesgada, xa que para min foi importante reafirmarme nalgunhas etiquetas para seguir co meu proceso. Coido que non debemos ser nós quen nos amoldemos ás categorías, son as categorías as que deben adaptarse ás realidades vividas polas persoas. Aínda que moitas veces me denomino a min mesma queer, hai unha parte de min que segue a ver en algunhas etiquetas unha forma poderosa de crear comunidades que partillan parte da mesma experiencia. Por suposto, o habitual é isto, que nos identifiquemos por algún trazo estrutural. As etiquetas poden mudar co tempo, precisamente porque o noso coñecemento sobre nós como seres individuais tamén o fai. O camiño de significar e resignificar palabras é moi importante para un grupo vítima dun enorme estigma social. Así, palabras que se concebían como insulto, agora son empoderamento. Ao falar de persoas que non están familiarizadas con estes termos resulta relevante ter en conta que non todo o mundo accede do mesmo xeito á información, é un privilexio, nin procesa igual o coñecemento, sexa dunha forma máis académica ou máis vivencial. Comprendo entón que pode ser un exercicio complicado, mais escoitar as palabras varias veces no seu contexto fai que os seus significados comecen a existir de xeito habitual, e así serán máis accesibles. Cómpre conducir a fontes de información fidedignas e apelar á empatía.

Contas que fixeches sete saídas do armario: primeira como bisexual ao cumprir os vinte, logo como pansexual, poliamorosa, muller transexual, demimuller, anarquista relacional e muller transexual non binaria. De que manera viviches estas saídas de armario e o proceso de afirmación destas identidades?

Quero aclarar que non son a mesma persoa que hai dez anos, non creo que ningúen o sexa. Isto fai que recoñeza a miña propia expansividade e posibilita que sexa capaz de navegar con tranquilidade na miña historia de vida. Aos vinte anos non sabía o que era pertencer á comunidade LGBTQIA+, foi un periodo que pasei en modo de supervivencia, aínda que lembro perfectamente a primeira vez que escribín nun texto “creo que son bisexual”. Supuxo unha revolución da miña estrutura interna nun momento no que non tiña capacidade nin seguridade emocional para poder afirmarme niso. Co tempo, fun sentíndome máis cómoda e descubrindo novos termos, como a pansexualidade, onde sentía que podía refuxiarme. Tras moitos cuestionamentos en terapia, e a lectura do manifesto de Andie Nordgren, sobre a miña capacidade de amar ou de comprometerme, percibín que non era unha fenda no meu xeito de amar, senón que era un xeito intrínseco e non normativo de entender as relacións. Novamente, descubrín en internet referencias a esta mesma experiencia, o que logrou catapultarme cara outros lugares. Co crossdressing vivín un proceso semellante ao deconstruír a normatividade que existía non tan só no meu círculo de amizades cishetero, senón tamén en min mesma. Cheguei ao trans, pero logrei afinar moito máis cando descubrín que existía unha categoría de identidades fóra do exclusivamente muller/home, co que comecei a afirmarme como demirapariga e de aí saltei a facer voluntariado e politizarme.

En 2014 iniciaches a transición “burocrática” e relatas que sufriches presión por adoptar comportamentos socialmente asignados ao concepto de muller. Como pensas que debe adaptarse o sistema para evitar este tipo de situacións?

A decisión de mudar o meu nome e xénero aparece despois dunha crise identitaria. Non sabía por onde comezar, polo que pedín unha consulta en sexoloxía. A pesar de que en 2011 a primeira lei de identidade de xénero en Portugal retirase calquer tratamento obrigatorio no proceso, aínda existían procedementos que mantiñan o control da medicina sobre as decisións corporais de cada persoa. Precisaba un diagnóstico de disforia de xénero cunhas esixencias inmensas, dúas avaliacións independentes, mesmo con obrigas de tratamento hormonal e, por suposto, ter unha expresión de xénero compatible coas normas sociais. Aí comprendín que non podería falar de ser non binaria, xa que eliminaría todas as miñas posibilidades. Isto continúa así aínda que en 2018 foi publicada unha nova lei que promove a autodeterminación sen necesidade de avaliación médica para mudar o nome ou o xénero. Neste marco, as persoas non binarias seguen ficando fóra.

Desde o teu activismo a nivel europeo, como ves o avance do discurso TERF e de que xeito podemos combatilo?

Os discursos TERF están avanzando en Europa da man dos partidos de extrema dereita. Estes grupos teñen moito alcance e capital social, polo que vemos que os medios de comunicación acaban estimulados por esa retórica. Esta retroalimentación provoca casos como o dos espazos libres de LGBTQIA+ en Polonia ou a prohibición de divulgación de contidos diversos en Hungría. Podemos combatir esta vaga evitando amplificar este discurso, apostando por voces do colectivo, nada sobre nós sen nós, e desmentir eses argumentos creados para provocar sospeitas e estigmas que neguen a nosa existencia ou mesmo nos consideren un perigo. É importante que as persoas cis se alíen á nosa loita e sexan proactivas na resolución das súas dúbidas e conflitos.

En que estás traballando actualmente desde a dirección da asociación ILGA Portugal e no proxecto Trans Health Network da Transgender Europe?

Estou especialmente implicada no Grupo de Axuda Mutua da ILGA co obxectivo de fornecer un espazo seguro para que as persoas trans, non binarias ou en procura identitaria poidan verse recoñecidas. Tamén participo en proxectos educativos e en programas con incidencia social como as políticas públicas na saúde, na escola ou no traballo. Doutra banda, a TGEU promove o contacto da rede activista de Europa e Asia Central coa idea de compartir información sobre cada contexto e, así, aprender como podemos ter incidencia política nas melloras no acceso á saúde. Gustaríame destacar tamén o grupo de traballo para a implementación do ICD-11 (a undécima revisión da clasificación internacional de enfermidades), un documento que se introducirá nos sistemas de saúde de varios países.

Tamén es activista pola saúde mental con AlertaMente. Como vives os teus diagnósticos de saúde mental? Logras saír do estigma social?

Comecei a colaborar con AlertaMente con artigos sobre experiencias persoais nunha época na que estaba nun proceso de saúde complicado. No meu blog tamén escribo contidos deste tipo. Non creo nas experiencias absolutas, a miña é unha, nun espazo e tempo específicos. Si estimo que unha das formas de combater o estigma arredor da saúde mental é que falemos do que sentimos. Vivir cos meus diagnósticos axudoume a ter unha visión crítica de min mesma. O proceso terapéutico é longo, pero xa me sinto mellor que hai dez anos e niso vexo que a aposta polos coidados é moi importante, por iso forma parte dos foros nos que teño voz. Estamos nunha época onde o autocoidado foi individualizado e capitalizado por empresas mediante produtos e servizos. Debido a isto, cando se fala de saúde mental toda a responsabilidade recae na persoa afectada e non na estrutura social que sustenta e amplifica determinados problemas e dificultades sociais. Non hai un problema por seres LGBTQIA+, hai unha LGBTQIA+fobia que mata, e iso ninguén pode negalo.

Estás en case todas as redes sociais. Que che aportan como canles de comunicación e de dfiusión do activismo?

Hoxe en día hai unha tendencia xeral en transformar todos os servizos nunha forma de rede social, sexan imaxes, fotografía, música… Por iso ao longo dos anos fun inscribíndome en redes onde podería ter algún tipo de interacción con persoas que gostaran do mesmo ca min, como DevianArt para imaxes ou LastFM para música. Aínda que estou algo saturada da cantidade de información que recibo polos algoritmos das propias redes sociais, que dificultan a organización racional, uso Instagram como acompañamento dalgunhas persoas. Con todo, estou nun proceso de procura de plataformas máis seguras e menos agresivas, e seguramente teremos que crealas nós mesmas. Tamén reflexionei no medo que temos en non seguir a todas as persoas que queremos, e na ansiedade que xera perderse algo. Por iso sigo apreciando unha carta en papel, ver un libro físico con alguén ao meu carón ou conversar presencialmente.

Le máis artigos en galego: