Behin baino gehiagotan heldu dio haurdunaldi subrogatuen auziari June Fernandez kazetariak (Bilbo, 1984). Erreportajea eta elkarrizketak idatzi, eta solasaldiak gidatu ditu besteak beste. Solasaldi horietan ezagutu ditu egun libururako elkarrizketatu dituen zenbait feminista; hala nola Itziar Alkorta zuzenbide zibileko irakaslea eta Josebe Iturrioz eta Ianire de la Calva aktibista feministak. Aingeruak eta neskameak. Haurdunaldi subrogatuei buruzko analisi feministak (LISIPE, 2004) liburuaren bidez gehiago sakondu nahi izan du gaian: “Iruditzen zitzaidan haurdunaldi subrogatuaren gaia bereziki oso konplexua eta korapilatsua dela eta jendartean zabaltzen ari diren esloganak itxiak eta sinpleak direla”.

Oso polarizatua dagoen eztabaida bat da, zein erantzukizun daukate hedabideek polarizazio horretan?

Ez dut orokortu nahi, baina iruditzen zait normalean hedabideen joera izaten dela gurasoak elkarrizketatzea. Normalean kontatzen dute beren istorio despolitizatua; hau da azpimarra eginez esperientzia pertsonalean eta kritikarik egin gabe sistemari. Oso esperientzia polita izan ohi da, harremana ona daukate gestantearekin, dena oso idilikoa da eta arazo bakarra da gurean ez dagoela arautua. Azkenean gestanteak dira gure ametsa betetzeko prest dauden aingeru eskuzabalak. Kontrako muturrean diskurtso feminista ezagunena da No somos vasijas [Ez gara ontziak] bezalako manifestuak. Euskal Herrian mugimendu feministak, Itaiak eta abolizionistek esaten dute esplotazio erreproduktiboaren eta ugalketaren merkantilizazioaren kontra egin behar dugula. Galdera ugari sortzen dira: dena da ugalketaren merkantilizazioa? Horren parte gara ere bollerok Danimarkako banku esperma batean erosten dugunean? Obulu donazioa emakumeak esplotatzeko modu bat da? Alokairuzko sabelak esaten diegu, baina zer gertatzen da ordaindu ezin den herrialdeetan? Pixka bat tranpa da azkenean askok jotzen dutelako eredu komertzialera. Sakonean pentsatu beharreko gai bat da. Izan dezakegu diskurtso teoriko eta politiko bat, baina gero erabaki behar da zein konponbide politikok eragiten duen kalte gutxien.

Terminologiari dagokionez hitz asko daude: ‘haurdunaldi subrogatuak’, ‘ordezkapen bidezko ernalketa’, ‘gestanteak’, ‘alokairuzko sabelak’ eta beste. Zein karga dauka bat edo beste erabiltzeak?

Ematen du alokairuzko sabelak esaten baduzu kontra zaudela eta haurdunaldi subrogatuak alde. Sara Lafuente Funes eta Itziar Alkorta Idiakez dira nire erreferenteak, eta horiek oso kritikoak dira ugalketaren merkantilizazioarekin eta umeen zein emakumeen giza eskubideekin. Alokairuzko sabelak ez dute gustuko emakumeen agentzia kentzen dutelako eta ez dutelako fenomeno osoa deskribatzen. Ordezkapen bidezko ernalketa izan daiteke zehatzena, baian euskaraz korapilatsua egiten zait. Kontrako sektoreek asko erabiltzen dute esplotazio erreproduktiboa. Prostituzioan bezala dena asumitzen badugu esplotazio bezala, zer ez da esplotazioa? Desberdindu behar ditugu sexu lana eta salerosketa, ba hemen berdin. Dena esplotazioa dela pentsatzeak kirrinka egiten dit. Ez da berdina klase ertain edo altuko emakume kanadiar batek altruismoagatik egitea edo Mexikoko emakume arrazializatu batek pobreziak eramanda.

“Mexikoko GIRE fundazio feministaren arabera, gestanteak dira urbanoak zein landa eremukoak eta indigenak zein zuriak”.

Gestante mota ezberdinak aipatu dituzu. Zer-nolako profilak daude iruditegi kolektiboan? Bat egiten dute errealitatearekin?

Iruditegian dago gestanteak direla Hegoalde globalekoak, pobreak eta arrazializatuak. Hori Euskal Herriko ikuspegitik ez da batere zehatza. Adibidez, bere garaian oso mediatikoak izan ziren Indiako etxaldeak, baina urteak dira Indiak ateak itxi zizkiela atzerritarrei eta Thailandiak ere. Egun Euskal Herriko jende gehienak Kanadara, Mexikora eta Estatu Batuetara eta Greziara jotzen du. Antikolonialismoaren kapituluan buelta bat ematen diogu horri ez asumitzeko gurasoak direla Ipar globalekoak eta gestanteak hegoaldekoak. Badirudi ez dela horrela. Ez daukat Estatu Batuetan zein ehuneko diren arrazializatuak, baina adibidez, inguruko familien kasuan ikusten dut gehien gehienak klase ertaineko emakumeak direla. Mexikoko GIRE fundazio feministaren arabera, gestanteak dira urbanoak zein landa eremukoak eta indigenak zein zuriak. Batzuek pobreziak mugituta egiten dute, eta beste batzuek enpresa bat sortu nahi dutelako. Bereziki bitxia egin zaidana izan da iruditegi abstraktu honetan zein profil konkretu dauden.

Adibidez?

Ana Maria Morero ikerlari katalanak tesian aipatzen du Estatu Batuetako gestanteen %20 inguru militarren emazteak direla. Zergatik militarren emazteak? Azalpen desberdinak daude. Adibidez, esaten dute militarren soldatak xumeak direla, familia eredu kontserbadoreak direla eta etxekoandre batentzat behin behineko diru sarrera bat izan daitekeela etxean umeekin egoteko. Gainera, balio handia ematen diote gestantea lotzen delako diziplinarekin eta balio zuzenekin. Horrez gain, osasun asegurua dutenez prozesua merkeagoa izaten da gurasoentzat. Horrelako beste asko daude. Hain demoniatuak izan diren Indiako etxaldeetan ospitalizatutako emakumeak nondik datoz? Ba igual modaren sektoreetatik. Zergatik salbatu nahi ditugu alokairuzko sabeletatik, baina gero daramatzagu haien birikak izorratzen dituzten prakak. Sinpleki azalduta zergatik salbatu nahi ditugu Hegoalde globaleko emakumeak hainbat jardueretatik, baina beste batzuetatik ez? Zergatik gero ditugu barruko langile moduan gure etxeetan?

Etxeko lanaren eta haurdunaldi subrogatuen inguruko paralelismo bat egiten duzu liburuan. Zein ardatz dituzte amankomunean?

Haurdunaldi subrogatuaren markoa da ugalketa eta zaintza sistemaren krisia. Mugimendu feministak salatu du bizi garela jendarte batean non zaintza sistema komunitariorik ez dagoen. Orduan jendeak zer egiten du? Konponbide merkantilizatu eta pribatuetara jo. Narratibetan oso ohikoa da etxeko langileak familiako kide bat bezala direla esatea, eskatzen zaie modu maitekorrean lan egitea, binkulu afektibo bat sortzea, baina aldi berean esplotazio egoera batean egon daitezke. Espainiako feminista abolizionisten argudioa alokairuzko sabelen kontra egoteko da hogeita lau orduz monitorizatuak egoten direla, ez daukatela sexu askatasunik eta ez dutela euren dietaren kontrola. Etxeko langileek salatzen dute ez dela errespetatzen euren atsedena, ez dutela intimitaterik bizitza sexualerako, kontrolatzen dizkietela zenbat gaileta jaten eta zenbat labadora jartzen dituzten.

Araudiaren bidez zenbat babestu edo mugatu daiteke pertsona horien askatasuna?

Espainiako Estatuaren kasuan ugalketa teknikaren legeak esaten du kontratu bat eginda besteentzat ernaltzea ez dela balizkoa. Zalantzan jartzeko gauza bat da ea besteentzat ernaltzeko eskubidea existitzen den ala ez. Hau da, ea hori sexu ugalketa eskubideen artean kokatu behar dugun aldekoek egiten duten bezala. Liburuan sexu langileen aldeko zenbait feministek; adibidez, Josebe Iturriozek eta Miren Ortubayk esaten dute kontra daudela subjektu protagonista ez delako emakumea, umea baizik. Agian zilegi da emakume batek beste batzuentzat ernaltzea. Hori errespetatu behar dugu, baina zilegi da ume bat izatea kontratu baten emaitza edo produktua? Aldekoek esaten dute ez dutela ume batengatik ordaintzen baizik eta prozesuagatik, eta horren froga dela prozesua eteten bada berdin-berdin ordaindu behar dutela.

Zein eredu edo bide daude?

Orain daukagun eredua nahiko hipokrita da debekatuta dagoelako, baina egiten delako. Zorrotzago jarriko bagina ni kontra nago. Zalantzan jartzen badugu guraso horien ume direla babesgabetasun egoera batean geratu daitezke. Familiak kriminalizatzearekin ere ez nago ados. Bestalde gestanteak beste herrialde batzuetan daude. Orduan zer egingo dugu? Jarraituko dugu linbo honetan? Eredu komertziala legeztatzen badugu izango da kapitalismoa basatia. Orduan, berez, antikapitalistak garenok ez dugu ikusten haurrak katalogo bidez eta katean ekoiztea. Eredu zorrotzago bat, erlazionala eta instituzioek edo osasun sistemak kontrolatutakoa izan daiteke. 2017. urtean EH Bilduk horren alde egin zuen. Hala ere, bide horrek ere arriskuak ditu: esaten da arrazoi hobea dela beste batzuentzat ernaltzea super eskuzabala zarelako, zure senar erasotzailearengandik emantzipatzeko etxebizitza bat erosteko baino.

“Haurdunaldi subrogatuaren afera kanalizatzeko modu bat izan daiteke kode zibila aldatzea umeek bi guraso baino gehiago izan ahal izateko”.

Zer-nolako familia ereduak bilatzera doa gizartea? Zer dakar honek?

Uste dut adopzioa haurdunaldi subrogatuaren alternatiba moduan aurkezten dela. Baina zerk egiten du huts hor? Kontuan hartuta ume asko daudela babes gabe, zergatik ez dugu hartzen ume horien zaintza gurasotasun biologikoaren aurretik? Hala ere, gizarte osoari egin beharreko interpelazioa da. Askotan LGTBI pertsonen eta ugalkortasun arazoak dituzten pertsonen gain jartzen da zama. Horrez gain, adopzioak erraztu behar direla esaten denean, kontuz horrekin. Adopzio transnazionalak zorroztu ziren salerosketa dinamikak eta dinamika neokolonialak zeudelako eta salbatzaile zuriaren papera jokatzen genuelako. Estatu mailan antirrazismoak salatzen du kustodiak kentzeko irizpideen artean kutxu arrazistak daudela; adibidez, sexu langile arrazializatu batek aukera gehiago izaten ditu umearen zaintza galtzeko nik baino.

“LGTBI mugimendua eta kuir mugimendua eredugarri izan beharko litzateke zalantzan jartzeko lotura biologikoa eta bestelako ugalketa ereduak sustatzeko”

Bide kooperatibo eta erlazionala aukera bat izan daiteke?

Haurdunaldi subrogatuaren afera kanalizatzeko modu bat izan daiteke kode zibila aldatzea umeek bi guraso baino gehiago izan ahal izateko. Ematen du ez zaiola inori interesatzen. Gainera, sistemak etengabe boikoteatzen gaitu. Espainiako eta Frantziako Estatuetan ume batek soilik bi guraso izan ditzake. Bikote bollero batean lagun baten semena hartzen baduzu eta lagun horrek aitatasuna aldarrikatzen badu, ama ez gestantea kanpo geratuko da. Ugalketa sistemaren propagandak heteroaraua erreproduzitzera eramaten gaitu. Lesbianen kasuan ROPA metodoa saltzen digute; hau da, batek jartzen du obulua eta besteak ernaltzen du. Orduan, biak gara ama biologikoak. Marikekin aldiz, biak izan daitezke aita bilogikoak biek jartzen dutelako hazia. LGTBI mugimendua eta kuir mugimendua eredugarri izan beharko litzateke zalantzan jartzeko lotura biologikoa eta bestelako ugalketa ereduak sustatzeko.

Familia ereduari dagokionez, zer ikasi daiteke ijito komunitatetik?

Uste dut umiltasuna ikasi dezakegula. Amuge elkarteko bi kide elkarrizketatu ditut, eta ondorioztatu dut industriaren menpe amaitzeko arrazoietako bat dela oso berandu hasten garela guraso izaten eta igual izan dugula ijitoekiko epaia gazteegi direlako guraso. Ijito feministek zalantzan jartzen dute zergatik izan behar duen kronologia zehatz bat, eta zergatik ezin den izan umea lehenago eta gero karrera, militantzia edo dena delakoa. Bestetik, duela gutxi arte baserri munduan egin den gauza bat egiten dute; adibidez, nik hiru ume baditut eta nire ahizpak ezin badu umerik izan, ahizpak heziko du bat. Bazterkeria kasuetan, ume bat umezurtz geratzen bada, familiako beste kide batzuek hartzen dute babesean. Horrez gain, aldi berean ama eta amama diren senide asko daude. Egia esan, guretzat ezin da eredu errealista izan umeak faltan ditugulako. Oso berandu hasten gara haurrak izaten, eta familia gehienetan ume bakarra dago.