Joan den uztailaren 17an, Bosniako Bihac hirian, gerraren eta beren ondorio latzen —besteak beste, derrigorrezko joan-etorriak— aurka borrokatzen duten emakumeen testigantzak entzun ahal izan ziren, Carovana Migrantirekin batera, uztailaren 12tik 21era Balkanetako mugara joan den Mugak Zabalduz karabanan. Migrazio eta Asilorako Europako Ituna (PEMA) salatzea eta pertsona guztiei harrera egiteko eta mugitzeko askatasuna eskatzea izan da edizio berri honen helburua, gerraren memoriaren eta gaurko egoeraren arteko lotura eginez. Artikulu honetan, emakume horietako batzuen gogoetak jaso nahi izan ditugu, haien hitzen oihartzuna haiekin hunkitu ginenetatik haratago irits dadin.

Sarajevoko Jadranka Miličević-ek aktibista antimilitarista eta feminista gisa definitzen du bere burua. 1997an, beste kideekin batera, Zene Ženama lehen emakume-taldea osatu zuen, eta 2005ean, CURE fundazioko erakunde feminista-aktibista, hezkuntza-, arte-, kultura- eta ikerketa-programen bidez aldaketa sozial positiboak sustatzen dituena. Gorroto izpirik gabe hitz egin zuen gerrari buruz eta azaldu zuen zenbat kostatu den emakumeek bakearen alde egiten duten lana aitortzea, gatazkaren orbainak agerian dituen Bihac-eko kale bakar baten izendapenarekin. Lorpenik handiena, berriz, erlijioen arteko lehen elkarrizketa antolatu izana izan zen (2015). Bertan, komunitate ortodoxo, katoliko eta musulmanetako emakumeek, zein ateek, parte hartu zuten, hasierako mesfidantza gaindituz eta imamak berak ere “komunitateek harmonian bizi behar dutela” gomendatzea lortuz. Hiritik igarotzen diren migratzaileak artatzen dituzte, baina gaur egin Bihaceko agintariek ez diete uzten atxikipen-eremuetara joaten, horietan gertatzen diren eskubide-urraketak salatzen zituztelako.

Bestalde, Enisa Raković, Sloboda Bakearen Nazioarteko saritua eta ekintzaile bakezalea, emakumeei laguntza juridikoa, aholkularitza, hezkuntza, prestakuntza eta laguntza humanitarioa eskaintzen dizkien Glas žene erakundearen kidea da. Bera ere errefuxiatua izan zela eta Beltzezko Emakumeei esker bizirautea lortu zuela azaldu zuen, eta orain Siria, Afganistan, Kosovotik… ihes egin eta Europara sartzen saiatzen diren pertsonei laguntzen diela. Nolabaiteko haserrea agertu zuen Bosnia Herzegovinako biztanleek “gerran pairatutakoa ahaztu dutelako eta ez delako nahikoa solidarioa errefuxiatuekin”.

“Stanislava Staša Zajović-ek Herrien Europaren elkartasuna nabarmendu zuen, behekoena, babes bila dabiltzanak, gerratik alde egiten dutenak, artatzen dituena”.

Zirikatzailea, garratza, Stanislava Staša Zajović, bakearen aldeko aktibista, antimilitarista eta Euskal Herrian ere oso ezaguna den idazle feministak itzultzaile gisa jardun zuen eta bosniera bere hizkuntzatzat aldarrikatu zuen. 1991ko urrian jaio zen eta gerraren eta erregimen serbiarraren politikaren aurkako indarkeriarik gabeko erresistentzia bultzatu zuen Belgradeko Beltzezko Emakumeen sare feminista-antimilitaristaren sortzaileetako bat eta koordinatzailea da, baita Sarajevon 2015eko maiatzaren 7an egin zen Europako lehen Emakumeen Auzitegiaren antolatzaileetako bat ere.
Eskerrak eman zituen Bosnian, batez ere emakumeek, ematen dioten harrera onagatik Serbiako armadaren erasorik gabeko metro bakar bat ere ez dagoen lurralde batean, eta, hala ere, “banakako pertsona gisa hartzen gaitu, eta ez erasotzaileen kolektiboko kide gisa”. Herrien Europaren elkartasuna nabarmendu zuen, behekoena, babes bila dabiltzanak, gerratik alde egiten dutenak, artatzen dituena. Desertoreak hartzeko beharra azpimarratu zuen estatuek, norbararenak barne, egiten duten errepresioaren aurrean.

“Justiziaren alde borrokatuko dut nire bizitzako azken egunera arte. Munduko seme-alaba guztientzako eta gerran sexu-indarkeriaren biktima izan diren emakumeentzako justiziaren alde borrokatzen ari naiz”

Zalantzarik gabe, lekukotasun zirraragarrienetako bat Mejra Dautović-ena izan zen, Ama, Prijedorreko aktibista eta lau libururen egilea, horien artean “Prijedorreko egi odoltsua” eta “Mejra Amak egia bilatu eta aurkitzen du”. Prijedorren 37.000 pertsona hil zituzten hilabete batean, horien artean, Edna alaba eta Edvin semea. Alaba 1992ko uztailaren 26an eraman zuten beste 41 lagunekin batera; bortxatu eta hobi komun batean bota zuten. Semea Omarskako esparruan hil zuten. Zortzi urteko bilaketaren ondoren, eta justizia eske munduan zehar ibili eta gero, beren gorpuak aurkitu zituen, baita hildako ehunka pertsonen gorpuzkiak ere. 32 urte geroago, Belgradora joan da gerra-krimenen auzitegira hiltzaileetako baten epaiketara, beste batek ihes egin du eta lasai asko bizi da Bosniatik kanpo, eta hirugarren bati 20 urteko kartzela-zigorra baino ez diote ezarri.
Senarrak eta berak borrokan eta errefuxiatuak artatzen jarraitu zuten, eta 82 urte dituela aitortzen du: “justiziaren alde borrokatuko dut nire bizitzako azken egunera arte. Munduko seme-alaba guztientzako eta gerran sexu-indarkeriaren biktima izan diren emakumeentzako justiziaren alde borrokatzen ari naiz “.

Balkanetako gerran 20 eta 50 mila pertsona artean, sexu-indarkeria jasan zuten, gehien bat emakume eta neskek; bortxaketa etnikoa gerra-arma gisa erabili zen lehen ez bezala.

Dautović-ek eta Mejra Acapulco-Guerreroko (Mexiko) Memoria Verdad y Justicia kolektiboko Socorro Gil Guzmánek elkar besarkatu eta min bera partekatu zuten. Socorroren Jhonatan semea atxilotu eta desagertu egin zuen poliziak 2018an. Abokatua zen eta desagertu eta biharamunean hil zuten lagun bati aholkularitza legala eman zion. Ez du agintarien laguntza izan semea bilatzeko, eta, gainera, jazarri eta mehatxatu egin dute.
Beste lekukotza bat Ajna Jusic Balkanetako gerran ahaztutako haurren Sarajevoko Zaboravljena djeca rata taldeko aktibistarena izan zen. Gerra horretan, 20 eta 50 mila pertsona artean, sexu-indarkeria jasan zuten, gehien bat emakume eta neskek; bortxaketa etnikoa gerra-arma gisa erabili zen lehen ez bezala. Indarkeria horren ondorioz jaio ziren gerrako haurrak deiturikoak: gatazka belikoan jaioak, baita “bake-gorputzek” egindako bortxaketen eta pertsonen salerosketaren ondorioz sortutakoak ere.

Estatua ez zen kasu horietaz arduratu, eta ez du horiei buruzko legerik egin. Hori dela eta, elkarteak ikusgarritasuna eman zien. Beren lana lau alderditan zentratu dute: kontzientzia soziala, haur horientzako baldintza legalak, gazteekin egindako bake-lana eta bosniar nortasuna indartzea. 30 urtez, estigmatizatu eta jasan zuten indarkeriaren erantzule pasibo gisa aurkeztu dira emakume horiek; jazarleak, ordea, zigorrik gabe atera dira, eta botere-karguak ere betetzen dituzte. Beraz, “azaldu behar zaie gazteei 22 urteko ama batek ez zuela aukerarik izan bere aurkako indarkeria saihesteko. Gertatutakoa ikusaraziz, haurren ahotsak entzuteko espazioak sortuz, etsaiaren ‘seme eta alaba’ izatearen estigmaren aurka borrokatzen da eta haien nortasuna indartzen da “. Artea da, bere adierazpen desberdinetan, emakume horiek pairatzen duten estigma bikoitz horren aurka erabiltzen duten tresna.

Berandu bada ere, seme-alaba horiek 27 eta 30 urte bitarte dute gaur, Bosnia Herzegovina beren estatusa onartu duen lehen Estatua izatea lortu dute, etnia guztietako pertsonen botoekin, Jusic-ek nabarmendu zuen bezala. “Ezin da gerra aurreikusi, baina lege honek estandar bat, lege-esparru berri bat, sortu du nazioartean eta NBEn. Etorkizuneko belaunaldiei utzi nahi diegun legatua da eraso horiek ezin direla zigorrik gabe geratu, eta herritarrak ezin direla ixiltasun konplize izan”.

Emakume hauen testigantzek agerian utzi zuten, inposaturiko kontakizun androzentriko baten aurrean, behar beharrezkoa dela begirada feminista gatazka belikoek eta estatuek eragindako indarkeriak zein horien ondorioak aztertzerakoan.